Αν υποστήριζε κάποιος πριν από μερικούς αιώνες στην Δυτική Ευρώπη ότι ο άνθρωπος είναι και αυτός ένα ζώο της φύσης, όπως τα υπόλοιπα είδη, το πιο πιθανόν είναι ότι οι ιεροεξεταστές θα τον καίγανε με συνοπτικές διαδικασίες κατηγορώντας τον για μαγεία. Με το πέρασμα του χρόνου, όμως, η άποψη ότι και ο άνθρωπος είναι ένα ζωικό είδος εμφανίστηκε στο δυτικό πολιτισμό. Συγκεκριμένα το 19ο αιώνα μετά τις διατυπώσεις του Δαρβίνου. Αυτή την «απλή» διαπίστωση, που για τις πρωτογενείς ομάδες ανθρώπων ήταν δεδομένη, η τεχνολογικά ανεπτυγμένη κοινωνία του Δυτικού πολιτισμού δυσκολεύεται να την αποδεχτεί. Ξεκινώντας από τη Δυτική Ευρώπη, οι απόψεις της μονοθεϊστικής θρησκείας του χριστιανισμού μετασχηματίστηκαν και ενσαρκώθηκαν σε μεγάλο βαθμό με την επιστημονική αντικειμενικότητα και την θεωρία του κοινωνικού δαρβινισμού. Έτσι η ιδεοληψία περί της ανθρώπινης ανωτερότητας έναντι του υπόλοιπου φυσικού κόσμου παρέμεινε ακλόνητη κατά την βιομηχανική εποχή.

Σε γενικό βιολογικό επίπεδο οι άνθρωποι της φύσης δεν διαφέρουν από τους πολιτισμένους. Αυτό το αποδεικνύουν οι εναπομείνασες απολίτιστες ομάδες, όπως και οι καταγεγραμμένες σχετικές εμπειρίες των προηγούμενων αιώνων. Είναι κοινή διαπίστωση ότι ο πολιτισμένος άνθρωπος για να φτάσει στην κατάσταση αυτή πέρασε μέσα από περιόδους και διαδικασίες εξημέρωσης, προσαρμογής και καταναγκασμού. Αυτό φάνηκε πιο ξεκάθαρα στο σημείο όπου οι πολιτισμένοι ήρθαν σε επαφή με απολίτιστες ομάδες. Οι άγριοι που απήχθηκαν από τους δυτικοευρωπαίους αποικιοκράτες σε πολλές περιπτώσεις αδυνατούσαν να προσαρμοστούν στις συνθήκες του εγκλεισμού και του τεχνικού περιβάλλοντος του πολιτισμού, ενώ είχαν άμεση ανάγκη για επαφή με τα στοιχεία της φύσης. Μόνο μέσα από την αιχμαλωσία και τον εξαναγκασμό ακολουθούσαν τις προσταγές του πολιτισμένου τρόπου ζωής, αν κατάφερναν βέβαια να επιβιώσουν.

Κάθε απόπειρα να προσδοθεί στο ανθρώπινο είδος ένας συγκεκριμένος τρόπος ζωής και συμπεριφοράς είναι αυθαίρετη. Ο πολιτισμός επιβάλλει την ομογενοποίηση, εμποδίζοντας τη φυσική εξέλιξη της κάθε ατομικότητας και της κάθε ομάδας ανθρώπων. Ο πολιτισμένος άνθρωπος για παράδειγμα είναι ένα εξημερωμένο πλάσμα που κινείται μέσα σε ένα τυποποιημένο σύστημα και έναν εξουσιαστικό τρόπο ζωής.. Γεννιόμαστε  άγριοι και ενώ η αρχέγονή μας εξέλιξη αναζητά την επαφή, τη γνωριμία και την αλληλεπίδραση με τα στοιχεία της Γης, ο ήδη εξημερωμένος- αλλοτριωμένος οικογενειακός και κοινωνικός μας περίγυρος μας οδηγεί αλλού. Η ένταξη μας στο σύστημα του πολιτισμού, που παρουσιάζεται ως αναπόφευκτη, είναι μια διαδικασία που απαιτεί χρόνια εκπαίδευση, τεχνικές κοινωνικοποίησης και εξαναγκασμό.

Η ανθρώπινη υπόσταση και εξέλιξη θα μπορούσε να είναι σε απόλυτη σύμπνοια με την υπόλοιπη ζωή στη Γη. Όμως η εξουσιαστική επιβολή, τα κράτη και ολόκληρο το σύστημα του πολιτισμού συντηρεί την ανθρώπινη εξημέρωση και την άνευ προηγουμένου εξημέρωση και εκμετάλλευση κάθε γήινης ύπαρξης.

Η εξημέρωση αφορά πολλά ζωικά και φυτικά είδη, αλλά και στοιχεία του φυσικού κόσμου όπως το νερό, η φωτιά, ο αέρας, τα μέταλλα και τα άλλα ορυκτά. Κατά βάση η εξημέρωση είναι η εφαρμογή κάποιων τεχνικών έτσι ώστε ένα πλάσμα ή στοιχείο της φύσης που βρίσκεται σε άγρια-φυσική κατάσταση να χρησιμοποιηθεί από τον εξημερωτή σύμφωνα με τις απαιτήσεις του.  Η συστηματική εξημέρωση φυτών, ζώων, ποταμών, εδάφους και άλλων φυσικών στοιχείων ήταν και είναι μια βασική δραστηριότητα για τη δόμηση, τη συντήρηση και την επέκταση του πολιτισμού. Η συστηματική εξημέρωση δεν είναι μια ακούσια διεργασία ή μια δραστηριότητα απαραίτητη γενικά για τον κάθε άνθρωπο. Η συστηματική εξημέρωση των στοιχείων της φύσης είναι μια διαδικασία απαραίτητη μόνο για τους εγκλωβισμένους στον πολιτισμό. Η συνεχής εξημέρωση είναι η τεχνική που πάνω σε αυτήν βασίζεται ολόκληρη η τεχνολογική δομή και η πρόοδος της.

Η αγγλική λέξη «domestication» (που έχει τις καταβολές της στο λατινικό domus- σπίτι) μας παραπέμπει ευθέως στα αρχικά στάδια του πολιτισμού, στη δόμηση μόνιμων οικισμών και κοινωνικών δομών. Η ελληνική λέξη εξημέρωση δηλώνει την δραστική αλλαγή στη φυσική υπόσταση του στοιχείου ή του ατόμου που υποβάλλεται σε συγκεκριμένες τεχνικές.

Δεν είναι ότι γενικά τα εξημερωμένα στοιχεία της φύσης από τον άνθρωπο είναι κάτι το προβληματικό και το αρνητικό. Το προβληματικό είναι η αιχμαλωσία, η κτηνοτροφία, η συστηματοποιημένη γεωργία, η εκτροπή ολόκληρων ποταμών, η καταστροφή ολόκληρων βιοτόπων από εξορύξεις, αυτά που εκτός των άλλων διαμορφώνουν και αναπαράγουν τις εξουσιαστικές σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων.

Η εξημέρωση δεν ήταν πάντα μια βίαιη επιβολή του ανθρώπου πάνω σε άλλα είδη. Για παράδειγμα εικάζεται ότι σκυλιά και γάτες ζούσαν γύρω από τους οικισμούς των ανθρώπων και τρέφονταν από τα όποια υπολείμματα τροφής. Σε αυτές τις περιπτώσεις  η εξημέρωση δεν ήταν μια βίαιη προσχεδιασμένη πράξη, αλλά ένα ακούσιο γεγονός. Ομοίως η αναπαραγωγή φυτών ή η συντήρηση μικρών καλλιεργούμενων εκτάσεων από κάποια ομάδα ανθρώπων δεν μπορούν να προξενήσουν από μόνα τους κάποιου είδους αναστάτωση στις ελεύθερες σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων. Τα προβλήματα ξεκινούν όταν η εξημέρωση της φύσης εντάσσεται σε ένα σχεδιασμό και σε ένα σύστημα επεκτατισμού και επιβολής.

Πολλά είδη ζώων συνάπτουν συντροφικές σχέσεις με άλλα είδη ζώων ή παρασιτούν στο σώμα και την γύρω περιοχή άλλων ειδών, αλλά ποτέ δεν αιχμαλωτίζουν(για μεγάλο διάστημα) το ένα το άλλο, όπως συμβαίνει σε αγροτικές και βιομηχανικές κοινωνίες. Για παράδειγμα, πουλιά κάθονται στα σώματα γαϊδουριών, βουβαλιών ή καμηλοπαρδάλεων, ενώ καμιά φορά κάποιος σκύλος τα βρίσκει με κάποια γάτα. Όλα τα ζώα συμβάλλουν στην αναπαραγωγή των φυτών, την διάδοση της γύρης και των σπόρων. Αυτό είναι μια φυσική κατάσταση, το αντίθετο των συστηματικών αποψιλώσεων, των μονοκαλλιεργειών και της συνεχούς επέκτασής τους. Αυτά αναφέρονται για να καταδείξουν ότι η φύση μέσα από τα βάθη της εξέλιξης έχει διαμορφώσει τις σχέσεις μεταξύ των ειδών με ένα ιδιαίτερο αρμονικό τρόπο που διέπεται από ελευθερία και όχι από συστηματική επιβολή και εκμετάλλευση.

Επικεντρώνοντας στα εξημερώσιμα ζώα μπορούμε να πούμε ότι η εξημέρωση τους συνέβαλε καταλυτικά στην διόγκωση και την επέκταση του πολιτισμού, κάτι που συμβαίνει και σήμερα με το πατεντάρισμα νέων ζωικών ειδών στα κατάπτυστα επιστημονικά εργαστήρια. Μπορεί σήμερα να μην γίνεται εμφανές λόγω των συνθηκών που κατασκεύασε η βιομηχανοποίηση, όμως για να φτάσουμε σε αυτό τον τρόπο ζωής προηγήθηκε η εκμετάλλευση των ζώων σε διάφορους τομείς της παραγωγής  που τώρα αντικαταστάθηκαν από τις μηχανές. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο βιομηχανικός τρόπος ζωής μείωσε την εκμετάλλευση των ζώων. Αντίθετα διόγκωσε την εκμετάλλευση και την καταστροφή των ζωικών ειδών. Όσο αυξάνεται ο εξημερωμένος ανθρώπινος πληθυσμός στη βιομηχανική κοινωνία, αυξάνεται και η εκμετάλλευση των ζώων. Η ύπαρξη του βιομηχανικού συστήματος απαιτεί την περαιτέρω εξημέρωση και την μέγιστη εκμετάλλευση κάθε στοιχείου της φύσης. Πλέον πολλοί τοίχοι μας χωρίζουν από την ζωή των άλλων ζώων (εκτός αυτών που ζουν μαζί μας στη πόλη), ενώ η μαζική παραγωγή έχει τεράστιες απαιτήσεις που αυξάνονται διαρκώς εις βάρος του φυσικού κόσμου.

Η εξημέρωση ζωικών ειδών διαπλέκεται με ένα σύνολο άλλων γεγονότων, πολιτισμικών αντιλήψεων και πρακτικών, ενώ έπαιξε καθοριστικό ρόλο για την πορεία της ανθρώπινης ιστορίας. Η εκμετάλλευση ζώων είναι μια εξουσιαστική διαδικασία που σχετίζεται με την δόμηση της μαζικής κοινωνίας και που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την υπερδομή του πολιτισμού  και του κράτους.  Για παράδειγμα η ύπαρξη περισσότερων εξημερώσιμων μεγάλων ζώων στην Νοτιοδυτική Ασία ήταν ένας καταλυτικός παράγοντας για να φτιαχτούν τα πρώτα μεγάλα κέντρα του πολιτισμού στην περιοχή αυτή, επίσης ήταν ένας παράγοντας για την μετέπειτα επικράτηση της Δ. Ευρώπης στην Αμερική. Η πυρηνική οικογένεια, οι ανθρωπόμορφες θρησκείες, η πίστη στην επιστήμη και την πρόοδο είναι πρακτικές παράλληλες και συνυφασμένες με την συστηματοποιημένη εξημέρωση ζώων και φυσικού κόσμου γενικότερα.

Η αρχική εξημέρωση ζώων δεν ήταν μια προμελετημένη διαδικασία που αποσκοπούσε σε μεταγενέστερα  οφέλη και καταστάσεις και δεν προέκυψε κάποια στιγμή στην ιστορία από άμεση ανάγκη. Όπως με όλες τις επινοήσεις και ανακαλύψεις, οι απώτερες χρήσεις τους δεν ήταν αυτές που είχαν στο μυαλό τους οι πρώτοι εφευρέτες τους. Τα πλέγματα των επεισοδίων εξημέρωσης που συνέβη να εμφανιστούν, προκύψανε από τοπικά περιορισμένες, κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις, ξεκινώντας ήδη από την παλαιολιθική εποχή και τις αλλαγές στις πνευματικές και αισθητικές στάσεις των ανθρώπων απέναντι στα άγρια ζώα. «…Αν κάποιος άνθρωπος από την αυγή του οικοσιτισμού μπορούσε να δει τα σύγχρονα μας μοντέλα στις σχέσεις ανθρώπων-ζώων, μάλλον θα στενοχωριόταν για την πνευματική και φαντασιακή φτώχια της άποψης μας για το ζωικό κόσμο παρά θα εντυπωσιαζόταν από τη βιομηχανοποίηση της ζωικής εκμετάλλευσης, τα νεκροταφεία ζώων και τον Μικι Μαους.» [Richard W. Bulliet, σελ.238]

Τελικά η πορεία του πολιτισμού κατέληξε με την παγκοσμιοποίησή του στο συμπέρασμα πως οτιδήποτε δεν εξημερώνεται δεν αξίζει να υπάρχει παρά μόνο ως μουσειακό έκθεμα.  Αυτός είναι και ένας βασικός λόγος που τασσόμαστε συνολικά ενάντια στον πολιτισμό. Άλλωστε η εξημέρωση των ζώων δεν είναι μια κατάσταση συνυφασμένη με την φυσική εξέλιξη, αλλά μια κατάσταση που πήρε παγκόσμιες διαστάσεις σχετικά πρόσφατα μέσα από κοινωνικούς μηχανισμούς και σχεδιασμένη επιβολή. Η εξημέρωση μεγάλων θηλαστικών υπολογίζεται κατά το 8000πχ. με το πρόβατο, τον χοίρο, την αίγα κ.α., κατά βάση στην Νοτιοδυτική Ασία (Γόνιμη Ημισέληνο). Το άλογο και ο γάιδαρος εξημερώθηκαν  κατά το 4000πχ. στην Ουκρανία ενώ υπάρχουν ενδείξεις για την εξημέρωση μεγάλων θηλαστικών και σε πιο πρόσφατες περιόδους. Μικρά θηλαστικά εξημερώθηκαν για πρώτη φορά πολύ μετά το 2500πχ. Για παράδειγμα τα κουνέλια εξημερώθηκαν για τροφή κατά τον Μεσαίωνα, τα ποντίκια και οι αρουραίοι για εργαστηριακή έρευνα κατά τον 20ο αιώνα, ενώ τα χάμστερ ως κατοικίδια τη δεκαετία του 1930. [Jaret Diamond, σελ. 195]

Η απελευθερωτική προοπτική αντιτίθεται στην εξημέρωση των ζώων και όχι στις συντροφικές σχέσεις μεταξύ των ειδών. Η καταστροφή του πολιτισμού θα δώσει την ευκαιρία και στα ζώα να ζήσουν ελεύθερα και να αναγριωθούν όπως η υπόλοιπη φύση.

Οι πρακτικές εξαναγκασμού και επιβολής απορρίπτονται μαζί με τις δομές της εξουσίας. Μια ζωή χωρίς κυριαρχία θα είναι μια ζωή όπου η συστηματοποιημένη εξημέρωση δεν θα υπάρχει. Οι άνθρωποι θα μπορέσουν να χρησιμοποιήσουν στην μεταπολιτισμική περίοδο τα ήδη εξημερωμένα στοιχεία της φύσης, όπως τα μέταλλα και τη φωτιά, δεν θα υπάρχει όμως λόγος για την διαιώνιση της συστηματοποιημένης εξημέρωσης πάνω στον εαυτό τους, στα άλλα πλάσματα της Γης και την Γη την ίδια.

Η συνεχής εξημέρωση και η τεχνική πρόοδος πάνε μαζί, είναι αλληλοτροφοδοτούμενα γρανάζια του παγκόσμιου συστήματος, μιας μηχανής που δεν μπορεί να σταματήσει να δουλεύει, μπορεί μόνο να καταστραφεί. Η καταστροφή του κράτους στην παρούσα συγκυρία είναι αυτό που πρέπει να γίνει έτσι ώστε η βιομηχανική εξημέρωση να δεχτεί σοβαρά πλήγματα και κατάρρευση των δομών της. Από εκεί και πέρα τα όποια υλικά υπολείμματα του πολιτισμού θα είναι διαθέσιμα να χρησιμοποιηθούν αν θεωρηθούν απαραίτητα.  Ακόμα είναι σημαντικό να απαλλαγούμε από ιδεοληψίες όπως: «αυξάνεστε και πληθύνεστε», «ο κόσμος ανήκει στον άνθρωπο» , περί προόδου και βιώσιμης ανάπτυξης. Ο μη  διαχωρισμός από τον υπόλοιπο φυσικό κόσμο και η εκούσια άρνηση της εξημέρωσης θα φέρει την αρμονία. Το κράτος, η εξουσία και ο πολιτισμός κάποια στιγμή ίσως να ακούγονται στους ανθρώπους τόσο απόκοσμα, γελοία ή τρομαχτικά όσο φαντάζει για πολλούς σήμερα στον δυτικό πολιτισμό η ιδέα της άγριας ελευθερίας και ένας κόσμος δίχως κυριαρχία.








Βιβλιογραφία

Lewis Mumford. Ο μύθος της μηχανής (α’ τόμος). εκδ. Νησίδες

Richard W. Bulliet. Κυνηγοί, βοσκοί και χάμπουργκερ, το παρελθόν και το μέλλον των σχέσεων μεταξύ ανθρώπων και ζώων. Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου.

Jared Diamond. Όπλα, Μικρόβια και Ατσάλι. Εκδ. Κάτοπτρο.