Πηγή: Anarchy Press

Από τη ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 114, Μάρτιος 2012

Το νέο εργαλείο των εξουσιαστών για περισσότερο έλεγχο

Το νέο μοντέλο που προωθεί το κράτος στην βιομηχανία του τουρισμού στον Ελλαδικό χώρο στηρίζεται στα λεγόμενα «σύνθετα τουριστικά καταλύματα». Ο όρος αυτός δεν μένει στην πεπατημένη πρακτική των rooms to let και των μεγάλων ή μικρών ξενοδοχειακών μονάδων που έχουμε συναντήσει τα τελευταία 40 χρόνια. Τα «σύνθετα τουριστικά καταλύματα» στηρίζονται σε εκτάσεις χιλιάδων στρεμμάτων, με αριθμό κλινών και κατοικιών άνω των 2.000. Συνήθως χτίζονται πάνω σε περιοχές με ιδιαίτερη φυσική ομορφιά για την προσέλκυση τουριστών. Τα «σύνθετα» μοιάζουν με μικρές πόλεις που περιλαμβάνουν από ψιλικατζίδικα, εστιατόρια μέχρι τράπεζες και ταχυδρομεία, ενώ στις περιφέρειές τους συνήθως εκτείνονται γήπεδα γκολφ για να παίζουν οι vip φιλοξενούμενοι.

Το συγκεκριμένο μοντέλο μπορεί για τον Ελλαδικό χώρο να είναι νέο αλλά για κάποιες άλλες χώρες είναι παλιά ιστορία. Η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Ιρλανδία έχουν δοκιμάσει από την δεκαετία του ’80 την γεύση του αλλά μάλλον τα πράγματα δεν πήγαν και τόσο κατ’ ευχήν! Η ανεργία ακόμα και στις περιοχές όπου κτίστηκαν τέτοια θέρετρα είναι υψηλή. Αφού καταστράφηκαν περιοχές με ιδιαίτερο φυσικό κάλος και οι λιγοστοί γκόλφερς δεν φτάνουν για να τις συντηρήσουν, αρχίζει η διαδικασία γκρεμίσματος των εγκαταστάσεων!

Το παράδειγμα της Πύλου

Στον Ελλαδικό χώρο σχεδιάζονται σύμφωνα με τις εξαγγελίες των κρατούντων δεκάδες τέτοια «σύνθετα» σε περιοχές, όπως στις Νηές του Αλμυρού Βόλου σε μια περιοχή τουλάχιστον 3.000 στρεμμάτων, στην Κασσάνδρα της Χαλκιδικής (όπου μάλιστα η εταιρία που είχε αναλάβει το έργο επιχείρησε να αποξηράνει τον υγροβιότοπο για να χτίσει!) και στον Έξαρχο της Αταλάντης με 5.000 κατοικίες και τρία γήπεδα γκολφ. Το πρώτο όμως υλοποιημένο σχέδιο βρίσκεται στην Μεσσηνία και συγκεκριμένα στην περιοχή της Πύλου. Η Π.Ο.Τ.Α. (Περιοχή Ολοκληρωμένης Τουριστικής Ανάπτυξης) εκτείνεται εκατέρωθεν της λιμνοθάλασσας της Γιάλοβας σε μια έκταση 1.400 στρεμμάτων με αμμώδη παραλία άνω του ενός χιλιομέτρου στο Ιόνιο πέλαγος και στον κόλπο του Ναυαρίνου αντίστοιχα. Η τουριστική μονάδα περιλαμβάνει 2 γήπεδα γκολφ 18 οπών¹. Για να καταλάβουμε το μέγεθος της συγκεκριμένης μονάδας αρκεί να αναλογιστούμε ότι μόνο ο οικοδομικός της όγκος αντιστοιχεί με εκείνον της Πύλου των 2.500 κατοίκων. Ο αριθμός των δωματίων καθώς και των βιλών της Π.Ο.Τ.Α. ανέρχεται περίπου στα 1.000 με εκατοντάδες ιδιωτικές πισίνες. Αντιλαμβανόμαστε ότι η συγκεκριμένη τουριστική μονάδα απευθύνεται σε άτομα με υψηλά εισοδήματα και με ιδιαίτερες καθημερινές ακριβές απαιτήσεις που μόνο στα όρια του «σύνθετου» παρέχονται².

Συνοπτικά αναφέρουμε ότι το συγκεκριμένο εγχείρημα το σκαρφίστηκε ο εφοπλιστής Βασίλης Κωνσταντακόπουλος³ (η αλλιώς «καπετάνιος» λόγω των καραβιών που είχε), ο οποίος από την δεκαετία του 80′ άρχισε να αγοράζει γη και από το 1997 με την διαδικασία της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης υπέρ ιδιώτη για κοινωφελή έργο ουσιαστικά κλέβει την γη σε όσους αρνιόντουσαν να του την πουλήσουν, κυρίως για οικονομικές διαφορές. Ο Κωνσταντακόπουλος εντάσσει με την βοήθεια της βουλής την Π.Ο.Τ.Α. στο Β΄ κοινοτικό πλαίσιο στήριξης, τα χρήματα του οποίου δεν φτάνουν και με νόμο που φτιάχτηκε κομμένο και ραμμένο γι’ αυτόν εντάσσει το έργο και στο Γ΄ κοινοτικό πλαίσιο στήριξης (την στιγμή που ένα έργο μπορεί μόνο μια φορά να λάβει αυτό το πακέτο).

Επίσης, το έργο απορροφάει το 40% του περιφερειακού επιχειρησιακού προγράμματος Πελοποννήσου! Συνολικά για την κατασκευή του όλου εγχειρήματος χρησιμοποιήθηκαν 25% κεφάλαια από τον Κωνσταντακόπουλο, 20% από δάνεια και 55% από επιχορηγήσεις του κράτους τα οποία ανέρχονται σε 325 εκ. ευρώ! Το καλοκαίρι του 2010 ξεκινάει η λειτουργία της ξενοδοχειακής μονάδας Costa Navarino, ενώ στα άμεσα σχέδια της οικογένειας Κωνσταντακόπουλου είναι η ολοκλήρωση της Π.Ο.Τ.Α. μέσα στα επόμενα χρόνια, με την κατασκευή δύο ακόμα εξίσου μεγάλων μονάδων στο χωριό Κυνηγού, που βρίσκεται βόρεια της Γιάλοβας ως οικολογικό προορισμό(!) και στο χωριό Πεταλίδι, που βρίσκεται 20 λεπτά από την πόλη της Καλαμάτας.

Για τις ανάγκες του Costa Navarino:

α) Η Μεσσηνία συνδέθηκε αεροπορικός με Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Ηράκλειο και Μόναχο με αεροπορική εταιρία που ο Κωνσταντακόπουλος είναι μέτοχος.

β) Κατασκευάστηκε νέος δρόμος μεταξύ Πύλου-Γιάλοβας –με μελέτη του εφοπλιστή και το κόστος κατασκευής καλύφθηκε από τον κρατικό προϋπολογισμό– αφού ο παλιός περνούσε μέσα από τα γκολφ.

γ) Λειτούργησε ο επί χρόνια ανενεργός βιολογικός καθαρισμός της Πύλου.

δ) Θα ανακατασκευαστεί η μαρίνα της Πύλου.

Για όλα τα παραπάνω, καθώς και για την πολυπόθητη εργασία που προσφέρεται στην Π.Ο.Τ.Α, η πλειοψηφία των κατοίκων της Μεσσηνίας πίνει νερό στο όνομά του.

Η δουλειά, όμως, που τόσο περίμεναν οι κάτοικοι, τελικά δεν ήρθε όπως την καρτερούσαν. Το 8ωρο πληρωνόταν με 30-32 ευρώ και τα 10ωρα, 12ωρα και πολλές φορές 16ωρα για ένα καλύτερο μεροκάματο ήταν εξαντλητικά, με αποτέλεσμα η πλειοψηφία των εργαζομένων να είναι μετανάστες και ανασφάλιστοι. Δεκάδες εργατικά ατυχήματα συνέβησαν την περίοδο της κατασκευής, ένας εργάτης έχασε την ζωή του από ηλεκτροπληξία και ένας ακόμα έχασε το χέρι του.

Το επιχείρημα ότι η Π.Ο.Τ.Α. θα φέρει οικονομική ανάπτυξη στην περιοχή της Πύλου χωλαίνει στο ότι οι λουξ επισκέπτες του Costa Navarino μένουν μαντρωμένοι εντός του «σύνθετου» χωρίς να έχουν την ανάγκη να βγουν, καθώς ο χώρος τούς προσφέρει όλες εκείνες τις ανέσεις που σίγουρα δεν θα βρουν σε κανένα χωριό της περιοχής. Υπάρχει όμως και η άποψη που θέλει την περιοχή να αναπτυχθεί μόνο και με την ύπαρξη αυτού του έργου, χωρίς ουσιαστικά το έργο να σχετίζεται άμεσα με αυτή την ανάπτυξη. Σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να αναλογιστούμε τί σημαίνει ανάπτυξη για τον καθένα. Για μας η ανάπτυξη δεν σχετίζεται με καμία οικονομική δοσοληψία, δεν καταστρέφει την φύση και δεν υποθάλπει την ζωή και την ελευθερία κανενός πλάσματος σε αυτό τον πλανήτη. Το χτίσιμο μικρότερων ξενοδοχειακών μονάδων, rooms to let και βιλών, η τοποθέτηση όλο και περισσοτέρων Σεζλόνγκ (ξαπλώστρες) με όλο το «πακέτο διακοπών» που έχουμε ζήσει τις τελευταίες δεκαετίες έχουν αλώσει περιβάλλον και συνειδήσεις. Τα «μπάνια του λαού» σύνδεσαν την ανάπτυξη με τον βιασμό της φύσης με σκοπό το εποχιακό κέρδος.

Οι περιβαλλοντολογικές επιπτώσεις

Τα 2 γήπεδα γκολφ καθώς και οι πισίνες τροφοδοτούνται από δύο τεχνητές λιμνοδεξαμενές 450.000 και 250.000 κυβικών αντίστοιχα καθώς και από πολλές γεωτρήσεις στην γύρω περιοχή. Η εταιρία ΤΕΜΕΣ που έχει αναλάβει το έργο έχει εκτρέψει χείμαρρους και ποτάμια της περιοχής έτσι ώστε τα νερά να εκβάλουν στις δύο λιμνοδεξαμενές!⁴ Η συγκεκριμένη πρακτική παρεμβαίνει στον φυσικό κύκλο του νερού επηρεάζοντας οικοσυστήματα που βασίζονται σε αυτό τον κύκλο. Ένα γήπεδο γκολφ 18 οπών έχει μεγάλες απαιτήσεις άρδευσης γεγονός που συνεπάγεται μεγάλη κατανάλωση νερού. Ο μέσος όρος νερού που χρειάζεται ετησίως ένα τέτοιο γήπεδο είναι 1.000.000μ3 νερό, δηλαδή το νερό που καταναλώνει μια πόλη 11.000 κατοίκων το χρόνο. Τα στοιχεία για την κατανάλωση του νερού ποικίλουν ανάλογα με τα τοπογραφικά και κλιματολογικά χαρακτηριστικά του κάθε γηπέδου, έτσι όταν τα γήπεδα γκολφ σχεδιάζονται και εγκαθίστανται σε άνυδρες από τη φύση τους περιοχές όπως η περιοχή της Πύλου, οι πιέσεις είναι ακόμα πιο σημαντικές! Αν στα παραπάνω προσθέσουμε τις πισίνες, τα spa, καθώς και τις καθημερινές ανάγκες των λουξ επισκεπτών για νερό, τότε αντιλαμβανόμαστε ότι η πίεση της περιοχής σε σχέση με το νερό είναι ακόμα μεγαλύτερη. Αντιλαμβανόμαστε ότι το πότισμα των γηπέδων μετατρέπεται σε ανταγωνιστική δραστηριότητα, σε σχέση με άλλες ανάγκες της περιοχής για νερό.

Έκτος από το πότισμα, στα γήπεδα γκολφ χρησιμοποιούνται και μεγάλες ποσότητες ζιζανιοκτόνων και φυτοφαρμάκων για την συντήρηση του χλοοτάπητα. Η εντατική χρήση φυτοφαρμάκων στην τεράστια έκταση των δύο γηπέδων γκολφ προκαλεί ρύπανση του εδάφους, μόλυνση των υπογείων και επιφανειακών υδάτινων πόρων και καταστροφή της δομής του εδάφους και των μικροοργανισμών που το διατηρούν και το αναζωογονούν. Για τον λόγο αυτό η αποκατάσταση ενός γηπέδου γκολφ θεωρείται εξαιρετικά δύσκολη διαδικασία.

Η Π.Ο.Τ.Α. έχει κατασκευαστεί παρακείμενα ενός σημαντικού υγροβιότοπου, της λιμνοθάλασσας της Γιάλοβας, μάλιστα ένα σημείο της έχει παραχωρηθεί⁵. Η Γιάλοβα είναι ένα σταυροδρόμι χιλιάδων πτηνών που κάθε φθινόπωρο και άνοιξη στο μακρύ τους ταξίδι από την βόρεια Ευρώπη στην Αφρική και ανάποδα σταματάνε για ανεφοδιασμό και ξεκούραση. Επίσης στην λιμνοθάλασσα καθώς και πέριξ αυτής κατοικεί και η μοναδική κοινότητα αφρικάνικου χαμαιλέοντα στην Ευρώπη που μάλιστα είναι προς εξαφάνιση. Με τα παραπάνω είναι εύκολο να αντιληφθούμε ότι η Π.Ο.Τ.Α. απειλή σοβαρά την περιβαλλοντολογική ισορροπία της περιοχής καθώς η γειτνίαση της και μόνο με τον υγροβιότοπο μπορεί να προκαλέσει όχληση και να υπάρχει απώλεια βιοποικιλότητας καθώς και διάσπαση του βιότοπου. Επίσης είναι αποδεδειγμένο ότι η κοινότητα του χαμαιλέοντα πριν την κατασκευή της μονάδας είχε αρχίσει και εξαπλωνόταν προς την περιοχή οπού τώρα βρίσκονται τα γήπεδα γκολφ⁶. Έτσι πολλοί χαμαιλέοντες χάθηκαν κάτω από τόνους χώμα. Τα γκολφ αποτελούν πλέον απαγορευτικό μέρος όχι μόνο για τους χαμαιλέοντες αλλά και για οποιοδήποτε πλάσμα, καθώς η τεράστια έκταση χλοοτάπητα λειτουργεί ως φράγμα για την πανίδα της περιοχής εμποδίζοντας την κίνηση της! Ένα τελευταίο σημείο σε σχέση με την πανίδα που πρέπει να σταθούμε είναι και αυτό της θαλάσσιας χελώνας καρέτα-καρέτα. Η παραλία μήκους ενός χιλιομέτρου που έχει «φάτσα» η Π.Ο.Τ.Α. είναι σημαντικός τόπος αναπαραγωγής της χελώνας με ότι αυτό συνεπάγεται.

Ο μηχανισμός προπαγάνδας της Π.Ο.Τ.Α.

Η οικογένεια Κωνσταντακόπουλου από την πρώτη στιγμή κατασκεύασε έναν ισχυρό μηχανισμό στήριξης για την πραγματοποίηση των σχεδίων της στην περιοχή. Ο μηχανισμός αυτός αποτελείται από σύσσωμα τα κόμματα της βουλής, τα ΜΜΕ καθώς και την οικολογική οργάνωση «Ελληνική Ορνιθολογική εταιρεία». Ιδιαίτερο ενδιαφέρον στις θέσεις κομμάτων παρουσιάζουν αυτά της Αριστεράς (αφήνοντας τα υπόλοιπα στην απ’ έξω λόγω της αναμενόμενης θετικής στάσης τους απέναντι στο έργο). Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του «φιλοπεριβαλλοντολογικού» Συν-Σύριζα, που ενώ αρχικά ο πρόεδρος Αλέξης πήγε να εναντιωθεί στο έργο, τα μάζεψε λίγο αργότερα αφού οι Μεσσήνιοι Συριζαίοι του σφύριξαν ότι η υπόθεση έχει ψωμί. Στη συνέχεια, βέβαια, αντέδρασαν κάποια μέλη του (για τα μάτια του κόσμου) για την θετική στάση του κόμματος απέναντι στο έργο απειλώντας με αποχώρηση!

Η γενική γραμματέας του ΚΚΕ, στην επίσκεψη της στην Π.Ο.Τ.Α., αφού υπενθύμισε ότι δεν ψήφισε το σχέδιο στην βουλή τόνισε ότι αυτό το έργο δεν θα φέρει ανάπτυξη στην περιοχή και ότι θα προτιμούσε όλες αυτές οι ανέσεις που προσφέρει η ξενοδοχειακή μονάδα να ήταν στα χέρια της εργατικής τάξης που δουλεύει για να το κατασκευάσει! Η συγκεκριμένη στάση του ΚΚΕ μάς υπενθυμίζει ότι σκοπός του κόμματος είναι να περάσει στην εξουσία του η διαχείριση όλων των σκουπιδιών του κράτους και του καπιταλισμού. Ουσιαστικά θέλει να γίνει «καπετάνιος» στην θέση του «καπετάνιου»! Γι’ αυτό λοιπόν και η αρνητική ψήφος στην βουλή! Γιατί μ’ αυτό τον τρόπο και ψήφους μαζεύεις και δείχνεις την αντίθεσή σου στην διαχείριση του «πλούτου» από τους καπιταλιστές. Το ΚΚΕ έχει αποδείξει με κόπο ουκ ολίγες φορές ότι δεν θέλει να διαταράξει το σύστημα, με απώτερο σκοπό την διαχείριση του από τους κομματικούς μηχανισμούς του (βλέπε περιφρούρηση της βουλής στις 19-20 Οκτωβρίου).

Ένας άλλος μηχανισμός στήριξης είναι και η χειραγώγηση των ΜΜΕ. Όλα τα τηλεοπτικά και έντυπα μέσα της Μεσσηνίας «προοδευτικά» και μη στάθηκαν από την πρώτη στιγμή στο πλευρό της οικογένειας Κωνσταντακόπουλου. Οι ντόπιοι πριν την ολοκλήρωση του έργου βομβαρδίζονταν από μονόπλευρες πληροφορίες για την χρησιμότητα της Π.Ο.Τ.Α. στην περιοχή χωρίς να προβάλουν κανένα αντεπιχείρημα! Βλέπετε τα χρήματα από τις διαφημίσεις του εφοπλιστή αξίζουν ποιο πολύ από το περιβάλλον. Το αποτέλεσμα της κατάστασης ήταν, ότι όσες συλλογικότητες και άτομα αντιδρούσαν στο έργο, να φαντάζουν στην τοπική κοινωνία σαν εξωγήινοι που θέλουν το κακό της Μεσσηνίας.

Τέλος, οι «ειδήμονες» περιβαλλοντολόγοι και οικολόγοι που δραστηριοποιούνται στην περιοχή, αφού νιαούρισαν επιθετικά πριν από πολλά χρόνια για το έργο και για τις επιπτώσεις του στο εύθραυστο περιβάλλον της περιοχής, άλλαξαν τροπάριο προ των πυλών! Ο λόγος για την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία. Η «χαρτούρα» του Κωνσταντακόπουλου για να αλλάξει βιολί η ορνιθολογική εταιρία, ανέρχεται σε 120.000 ευρώ (τουλάχιστον αυτά γνωρίζουμε) τα τελευταία δύο χρόνια. Επίσης οι μεγαλοεργαζόμενοι της ΕΟΕ κατοικούν σε κτήριο που τους έχει δωρίσει η οικογένεια Κωνσταντακόπουλου! Έτσι οι χρηματοδοτούμενες έρευνες της εταιρίας βγάζουν λάδι την Π.Ο.Τ.Α. Η Ορνιθολογική Εταιρία ζητάει μέσα από την ιστοσελίδα της εθελοντές για να την στηρίξουν στο έργο της καθώς και οικονομική ενίσχυση. Φαίνεται ότι τα λεφτά που παίρνουν σαν περιβαλλοντολογικά φερέφωνα της Costa Navarino και από το κράτος μέσα από τις διαβόητες επιχορηγήσεις σε ΜΚΟ (150.000 από εκεί) δεν φτάνουν!

Το μέλλον; 

Ο τουρισμός είναι ένα εργαλείο των εξουσιαστών για περισσότερο έλεγχο. Ο μηχανισμός αυτός μπορεί να επέμβει στην συνείδηση των ανθρώπων και να την πολτοποιήσει, να την μπερδέψει και στο τέλος ο άνθρωπος να καταλήξει να είναι υποχείριο. Πόσο μάλιστα όταν μιλάμε για φαραωνικά έργα τουρισμού όπως η Π.Ο.Τ.Α. όπου ολόκληρες περιοχές περνάνε στα χέρια ενός εφοπλιστή και οι άνθρωποι αφού ξεπουλήσουν γη, καταλήγουν να γίνονται άμεσα εξαρτώμενοι από το έργο του εφοπλιστή και μετατρέπονται, στην καλύτερη περίπτωση, σε γκαρσόνια και security στην ξεπουλημένη τους γη. Ποιος ασχολείται με τους αφρικανικούς χαμαιλέοντες στην περιοχή που φτιάχτηκε το ξενοδοχείο, τις καρέτα-καρέτα, τη λιμνοθάλασσα της Γιάλοβας, τα πουλιά, τους υγροβιότοπους, τη λειψυδρία, όταν ο Κωνσταντακόπουλος προσφέρει δουλειά; Με τον καιρό η κυρά Γκόλφω σταμάτησε να σπέρνει για να χτίσει rooms to let, στο μέλλον πλέον θα σπέρνει τρύπες του γκολφ! Αυτό που συντελείται στην δυτική Μεσσηνία είναι εικόνα από το μέλλον για όλο τον ελλαδικό χώρο, όπου το κράτος μέσω του τουρισμού θα κλέβει όλο και περισσότερο γη με το πρόσχημα της δουλειάς αλλά με κύριο σκοπό το οικονομικό κέρδος, την εκμετάλλευση και τελικά τον πλήρη έλεγχο των υπηκόων του. Η Π.Ο.Τ.Α. της Μεσσηνίας θα αποτελέσει για τους εξουσιαστές των μπούσουλα για την κλωνοποίηση τέτοιων έργων σε όλο τον ελλαδικό χώρο. Από την Κασσάνδρα της Χαλκιδικής μέχρι την Αταλάντη και την Κρήτη, το κράτος προετοιμάζει τις κινήσεις του για τον πλήρη έλεγχο και εξάρτηση των κατοίκων αυτών των περιοχών. Τα κελεύσματα της ανάπτυξης και δουλειάς στις περιοχές όπου σχεδιάζονται τέτοιου είδους επιχειρήσεις πρέπει αυτή την φορά να μην βρουν ανταπόκριση.

Β.

——————————

1. Ένα γήπεδο γκολφ 18 οπών καλύπτει χώρο από 5.000 – 6.700 τετραγωνικά μέτρα.

2. Ενδεικτικά οι κατώτατες τιμές στις δύο μονάδες που λειτουργούν είναι: τον Απρίλη στα 210 και 290 ευρώ αντίστοιχα, ενώ το ίδιο τον Αύγουστο στα 310 και 390 αντίστοιχα (οι τιμές είναι σε προσφορά!)

3. Ο Βασίλης Κωνσταντακόπουλος πέθανε τον Ιανουάριο του 2011 και το όλο εγχείρημα το διαχειρίζεται, πλέον, ο γιος του Αχιλλέας.

4. Τμήμα του ποταμού Σέλα έχει παραχωρηθεί στην οικογένεια του εφοπλιστή και περνάει μέσα από την περιοχή του ξενοδοχείου και των γκολφ!

5. Σύμφωνα με την Εφορεία αρχαιοτήτων αρχαίας Ολυμπίας, στον χώρο όπου χτίστηκε η Π.Ο.Τ.Α υπήρχε το αρχαίο λιμάνι του Νέστωρα. Μάλιστα η συγκεκριμένη υπηρεσία, πριν αρχίσουν οι διαδικασίες χτισίματος, προέβηκε σε λεονταρισμούς λέγοντας ότι μόνο πάνω από το πτώμα τους θα περάσουν για να γίνει εκεί η επένδυση. Βέβαια όταν ξεκίνησαν οι διαδικασίες ανέγερσης παρίστανε τον ψόφιο κοριό! Κατά τις εργασίες βρέθηκαν πολλά ευρήματα που θα μεταφερθούν σε μουσείο της Π.Ο.Τ.Α. Εννοείται ότι ποτέ δεν θα μάθουμε στην πραγματικότητα πόσα και τι βρήκαν!

6. Σχετικά με τον χαμαιλέοντα της Γιάλοβας βλ. το ντοκιμαντέρ του Adam Schmedes «Chameleon Beach» στο: http://video.google.com/videoplay?docid=6679985178682065574#