Η ακόλουθη μετάφραση είναι ενός άρθρου του Marc Bekoff που δημοσίευσε στον ιστότοπο «Psychology Today» στις 10 Αυγούστου. Σε αυτό το άρθρο ο Bekoff σχολιάζει τη διαπίστωση κάποιων επιστημόνων σε ένα συνέδριο που έγινε στο Cambridge πως τα άλλα ζώα έχουν (και αυτά) συνείδηση. Πέρα από τις όποιες διαφωνίες μπορεί να έχει κανείς σχετικά με τα όσα λέγονται (όπως π.χ. για τη νομοθεσία και την αναφορά στη Συνθήκη της Λισαβόνας), ή για το ότι «περιμέναμε από επιστήμονες να μας το πουν», το γεγονός αυτό είναι πολύ σημαντικό, για τους λόγους που αναφέρονται και μέσα στο κείμενο. 

Αξίζει να σημειώσουμε πως η δουλειά του Bekoff στο θέμα αυτό είναι σταθερή και υποδειγματική, καθώς εδώ και πολύ καιρό είναι από τις λίγες σχετικά φωνές (του επιστημονικού χώρου θα λέγαμε) που υποστηρίζουν ότι τα άλλα ζώα έχουν συνείδηση. Μπορεί να ανατρέξει κανείς σε παλιότερα δοκίμιά του που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, για να διαβάσει περισσότερα πάνω στο ζήτημα. Ενδεικτικά κείμενα είναι «Η Νόηση των Ζώων και η Ιδιορρυθμία του Ανθρώπινου Εξαιρετισμού», «Ευημερία των Ζώων και Ατομικά Χαρακτηριστικά: Ένας Διάλογος Εναντίον του Σπισισμού» και «Τα Άτομα Είναι Αυτά που Μετράνε: Ο Σπισισμός Δεν Λειτουργεί». 

Όπως κλείνει χαρακτηριστικά και ο ίδιος, ας αξιοποιήσουμε και αυτό το γεγονός ώστε να μπορέσουμε να παλέψουμε αποτελεσματικότερα για το τέλος της εκμετάλλευσης των αδελφών μας, για το τέλος του πόνου και της δυστυχίας τους, για την ελευθερία τους.

Μα αυτό δεν το γνωρίζαμε ήδη; Ναι, το γνωρίζαμε.

Αρκετά συχνά μου έρχεται κάποιο email το οποίο αγνοώ μόλις διαβάσω το θέμα του. Το ξέρω πως δεν είμαι ο μόνος που εφαρμόζει αυτόν τον κανόνα επιλογής, αλλά σήμερα «λύγισα» και άνοιξα ένα μήνυμα με θέμα «Επιστήμονες ανακοινώνουν: τα μη ανθρώπινα ζώα έχουν συνείδηση». Ειλικρινά σκέφτηκα πως ήταν πλάκα, όπως αυτές που κάνει μια από τις αγαπημένες μου εφημερίδες, η «The Onion». Ωστόσο, δεν ήταν.

Ο συνάδελφός μου Michael Mountain δημοσίευσε μια περίληψη μιας πρόσφατης συνεδρίασης που έγινε στο Cambridge της Αγγλίας, στην οποία «ηγέτες της επιστήμης κατέληξαν σε ένα σημαντικό κοινό συμπέρασμα: οι άνθρωποι δεν είναι τα μοναδικά ενσυναίσθητα όντα [concious beings]. Άλλα ζώα, και ιδιαίτερα τα θηλαστικά και τα πτηνά, είναι πράγματι ενσυναίσθητα, επίσης». Σε αυτή τη συγκέντρωση, που λεγόταν «The Francis Crick Memorial Conference», ένα σύνολο από επιστήμονες παρουσίασε στοιχεία που οδηγούσαν στο προφανές συμπέρασμα. Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι εκείνοι που έχουν μοιραστεί τα σπίτια τους με ζώα συντροφιάς δεν το γνώριζαν ήδη αυτό. Και, φυσικά, πολλοί ονομαστοί και βραβευμένοι ερευνητές διαφόρων τομέων είχαν φτάσει στο ίδιο συμπέρασμα χρόνια πριν. (βλ. τα βιβλία «The Smile of a Dolphin: Remarkable Accounts of Animal Emotions» και «The Emotional Lives of Animals: A Leading Scientist Explores Animal Joy, Sorrow, and Empathy - and Why They Matter»)

Ο Michael Mountain ήταν δύσπιστος όπως και εγώ και τόσοι άλλοι για κάτι που ήδη ξέραμε. Έχει ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι από τους 15 διακεκριμένους ομιλητές σε αυτό το συνέδριο, μόνο ένας είχε κάνει πραγματικά μελέτες άγριων ζώων. Θα ήταν ωραίο να ακούγαμε από ερευνητές που έχουν διεξάγει μακροχρόνιες έρευνες πάνω σε άγρια ζώα, συμπεριλαμβανομένων και μεγάλων πιθήκων [great apes], άλλων μη ανθρώπινων πρωτευόντων, κοινωνικών σαρκοφάγων [social carnivores], κητοειδών, τρωκτικών και πτηνών, π.χ., για να διευρυνθεί η βάση δεδομένων. Αν όντως έτσι έχουν τα πράγματα, τότε επικροτώ το όχι και τόσο αναπάντεχο συμπέρασμά τους και ελπίζω τώρα ότι θα χρησιμοποιηθεί για να προστατέψει τα ζώα από καταχρηστική και απάνθρωπη μεταχείριση.

Κάποιοι μπορεί να πουν πως δεν ξέραμε σίγουρα ότι τα άλλα ζώα είχαν συνείδηση, μα αυτή είναι στην ουσία μια απίστευτα αφελής άποψη, αν λάβουμε υπ' όψιν τα όσα γνωρίζουμε για τη νευροβιολογία και τις γνωστικές και συναισθηματικές ζωές των άλλων ζώων. Πράγματι, ήταν προσφυγές σε αυτά τα δεδομένα που οδήγησαν στα συμπεράσματα αυτής της ομάδας επιστημόνων. Αλλά χρειαζόμαστε όντως μια ομάδα διεθνώς αναγνωρισμένων επιστημόνων για να μας πουν ότι τα δεδομένα αυτά είναι πραγματικά εντάξει; Και ναι, και όχι, αλλά όπως και να 'χει, ας τους ευχαριστήσουμε που το έπραξαν αυτό.

Συμφωνώ με τον Michael Mountain ότι «πρόκειται για ένα αληθινά σημαντική δήλωση που θα χρησιμοποιηθεί ως στοιχείο για όσους πιέζουν τους επιστήμονες να αναπτύξουν μια πιο ανθρώπινη σχέση με τα ζώα. Είναι πιο δύσκολο, για παράδειγμα, να δικαιολογήσεις τα πειράματα σε μη ανθρώπους όταν γνωρίζεις ότι είναι ενσυναίσθητα όντα και όχι απλώς βιολογικές μηχανές. Κάποια από τα συμπεράσματα που περιλαμβάνονται στην διακήρυξη αυτή είναι προϊόντα επιστημόνων, που, ακόμα και σήμερα, διεξάγουν πειράματα σε ζώα υπό αιχμαλωσία, συμπεριλαμβανομένων των δελφινιών, τα οποία ανήκουν στα πιο ευφυή είδη στη Γη. Η ίδια τους η διακήρυξη τώρα θα χρησιμοποιείται ως στοιχείο πως είναι πλέον καιρός να σταματήσει η χρήση αυτών των ζώων σε αιχμαλωσία και να βρεθούν νέοι τρόποι για να εξασφαλίζονται τα προς το ζην».

Η Διακήρυξη του Cambridge για την Συνείδηση

Οι επιστήμονες αυτοί έφτασαν στο σημείο να συντάξουν μια διακήρυξη, που ονομάζεται «Διακήρυξη του Cambridge για την Συνείδηση», και η οποία διακηρύττει κατά βάση ότι αυτή η επιφανής διεθνής ομάδα επιστημόνων συμφωνεί ότι «τα συγκεντρωμένα στοιχεία δείχνουν πως τα μη ανθρώπινα ζώα έχουν τα νευροανατομικά, νευροχημικά και νευροφυσιολογικά υποστρώματα συνειδητών καταστάσεων μαζί με την ικανότητα να παρουσιάζουν σκόπιμες συμπεριφορές. Συνεπώς, η βαρύτητα των στοιχείων υποδηλώνει ότι οι άνθρωποι δεν είναι οι μόνοι που κατέχουν νευρολογικά υποστρώματα που δημιουργούν τη συνείδηση. Τα μη ανθρώπινα ζώα, συμπεριλαμβανομένων όλων των θηλαστικών και των πτηνών, και πολλά άλλα πλάσματα, όπως τα χταπόδια, επίσης κατέχουν αυτά τα νευρολογικά υποστρώματα». Θα μπορούσαν να έχουν συμπεριλάβει επίσης και τα ψάρια, για τα οποία τα στοιχεία που υποστηρίζουν την αισθαντικότητα [sentience] και τη συνείδησή [conciousness] τους είναι τρανταχτά. (βλ. άρθρα «Fish do feel pain: Yes they do, science tells us» και «Do fish feel pain?" redux: An interview with the author who shows of course they do»)

Οπότε, τι πρόκειται να κάνουμε με αυτά που ξέρουμε (και ξέραμε);

Είναι λογικό να ρωτήσει κανείς τι πρόκειται να κάνουν αυτοί οι επιστήμονες και οι υπόλοιποι τώρα που συμφωνούν ότι η συνείδηση είναι διάσπαρτη στο ζωικό βασίλειο. Ξέρουμε, για παράδειγμα, ότι τα ποντίκια, οι αρουραίοι και οι κότες εκφράζουν συμπόνια αλλά αυτή η γνώση δεν έχει συνυπολογιστεί στην Ομοσπονδιακή Πράξη για την Ευημερία των Ζώων [Federal Animal Welfare Act] των ΗΠΑ.

Είμαι ειλικρινά έκπληκτος για το πως αυτά τα δεδομένα και τόσες άλλες ανακαλύψεις σχετικά με τη νόηση και τα συναισθήματα των ζώων έχουν αγνοηθεί από εκείνους που αποφασίζουν σχετικά με τους κανονισμούς για τη χρήση και την κατάχρηση άλλων ζώων. Ωστόσο, η Συνθήκη της Λισαβόνας, που εγκρίθηκε από τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ισχύει από την 1η Δεκέμβρη του 2009, αναγνωρίζει πως «σχετικά με την διαμόρφωση και την εφαρμογή της γεωργίας της Ένωσης, της αλιείας, της εσωτερικής αγοράς, της έρευνας και των πολιτικών της τεχνολογικής ανάπτυξης και διαστήματος, η Ένωση και τα κράτη-μέλη της πρέπει, εφόσον τα ζώα είναι ενσυναίσθητα όντα, να λαμβάνουν πλήρως υπ' όψιν τους τις απαιτήσεις των ζώων ως προς την ευημερία τους, σεβόμενα τις νομοθετικές ή διοικητικές προβλέψεις και έθιμα των κρατών-μελών όσον αφορά θρησκευτικές τελετές, πολιτισμικές παραδόσεις και τοπικές κληρονομιές».

Ας χειροκροτήσουμε τη Διακήρυξη του Cambridge και τη Συνθήκη της Λισαβόνας, και ας δουλέψουμε σκληρά ώστε να εξασφαλίσουμε στα ζώα την προστασία που τους αξίζει από την επιδρομική έρευνα [invasive research] και άλλες μορφές κακομεταχείρισης, σε πολλές περιπτώσεις τρομακτικά απάνθρωπες.

Κάποια πρόσφατα δοκίμια που έγραψα επισημαίνουν πως υπάρχουν ακόμα μερικοί άνθρωποι που νιώθουν άνετα με το να σκοτώνουν άτομα, τα οποία αποκαλούν «αχρείαστα» ή «πλεονασματικά» ζώα, και πως τουλάχιστον μια υπέρμαχος της ευημερίας των ζώων, η Marian Dawkins του πανεπιστήμιου της Οξφόρδης, συνέχιζε έως και κάποιους μήνες πριν να ισχυρίζεται ότι ακόμα δεν γνωρίζουμε αν τα άλλα ζώα έχουν συνείδηση και ότι πρέπει «να παραμείνουμε σκεπτικοί και αγνωστικιστές [ως προς τη συνείδηση]... Μαχητικά αγνωστικιστές αν χρειαστεί, επειδή αυτό διατηρεί ζωντανή την πιθανότητα ένας μεγάλος αριθμός ειδών να έχουν κάποιου είδους συνειδητές εμπειρίες... Απ' όσο ξέρουμε, πολλά ζώα, όχι μόνο τα έξυπνα ή και τα απροκάλυπτα συναισθηματικά, έχουν επίσης συνειδητές εμπειρίες».

Ίσως αυτό που αποκαλώ ως «επικίνδυνη ιδέα της Dawkins» να πάει επιτέλους στο ράφι, δεδομένων των συμπερασμάτων του συνεδρίου στο Cambridge. Ειλικρινά δεν καταλαβαίνω πως κάποιος που έχει δουλέψει τόσο κοντά με ένα τόσο μεγάλο εύρος ζώων ή που ζει με ένα ζώο συντροφιάς μπορεί να παραμένει αβέβαιος και αγνωστικιστής σχετικά με το αν αυτά έχουν συνείδηση.

Λένε πως η επανάληψη είναι μια βαρετή συζήτηση, αλλά τώρα υπάρχει ένα πλήθος επιστημονικών δεδομένων που καθιστούν τον σκεπτικισμό, και σίγουρα τον αγνωστικισμό, αντιεπιστημονικό και επιβλαβή για τα ζώα. Τώρα, επιτέλους, η διεθνούς κύρους ομάδα του Cambridge δείχνει πως έτσι έχουν τα πράγματα. Μπράβο τους! Γι' αυτό ας εργαστούμε όλοι μαζί έτσι ώστε να χρησιμοποιήσουμε αυτές τις πληροφορίες για να σταματήσουμε την κακομεταχείριση εκατομμυρίων ενσυναίσθητων ζώων στο όνομα της επιστήμης, της εκπαίδευσης, της τροφής, της διασκέδασης και της ψυχαγωγίας, και της ένδυσης. Πραγματικά τους το οφείλουμε να χρησιμοποιήσουμε ότι γνωρίζουμε εκ μέρους τους και να συμπεριλάβουμε την συμπόνια και την ευαισθησία στον τρόπο με τον οποίο μεταχειριζόμαστε αυτά τα εκπληκτικά όντα.