Αρχειοθήκη ιστολογίου

Ως συνέχεια των αποσπασμάτων από το «Άκου Μαρξιστή» και το «Ιστορία, Πολιτισμός και Πρόοδος», παραθέτουμε σήμερα κάποια αποσπάσματα από το βιβλίο «Μαρξισμός & Αναρχισμός - Ένας διάλογος με την Janet Biehl» του Μ. Μπούκτσιν, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ισνάφι».

Πρόκειται για ένα βιβλίο στο οποίο ο Μπούκτσιν, σε μορφή συνέντευξης, μιλάει κυρίως για τις πιο ώριμες απόψεις του πάνω στο μαρξισμό και διάφορα συναφή ζητήματα (ιστορία, ηθική, κτλ.), κάνοντας και εν μέρει μια αυτοκριτική σε παλιότερές του απόψεις.

Παρόλ' αυτά, στο εν λόγω βιβλίο συμπεριλαμβάνεται και ένα επίμετρο του επιμελητή. Σχετικά με το επίμετρο αυτό, όσο και με τον τίτλο, τη γενικότερη επιμέλεια και έκδοση του βιβλίου, νομίζουμε πως έχει αξία η εμπεριστατωμένη κριτική που έγινε από την «Κίνηση για τον Ελευθεριακό Δημοτισμό», την οποία και θα προτείναμε να διαβάσει όποιος/α θέλει να διαβάσει εν συνεχεία το βιβλίο. Για τους λόγους που επισημαίνονται εκεί, λοιπόν, δεν παρατίθενται αποσπάσματα από το επίμετρο, ανεξάρτητα αν κάποια από τα όσα λέγονται εκεί είναι ενδιαφέροντα.

Κλείνοντας τη σύντομη εισαγωγή, να σημειωθεί ξανά ότι α αποσπάσματα παρατίθενται αυτούσια, επιλεκτικά και κριτικά. Δε σημαίνει ότι συμφωνούμε με τις απόψεις του συγγραφέα, όπως και δεν υπάρχει σκοπιμότητα από μέρους μας για να παρουσιάσουμε έναν άλλο Μπούκτσιν, ούτε να διαβάσουμε αυτά που θέλουμε εμείς. Απλά σταχυολογούμε κάποια σημεία που φαίνονται πιο σημαντικά σε εμάς. Σίγουρα η προσωπική ανάγνωση συνίσταται για όσους ενδιαφερθούν περισσότερο, με έναυσμα ίσως τη συγκεκριμένη μας ανάρτηση. Δυστυχώς το βιβλίο δεν υπάρχει κάπου διαθέσιμο online για διάβασμα.

Σελ. 7-8
Αν και στα χρόνια του Μαρξ, και της νεότητάς μου, το βιομηχανικό προλεταριάτο μπορούσε εύκολα να θεωρηθεί ως η ηγεμονική τάξη στον αγώνα για το σοσιαλισμό, σήμερα το προλεταριάτο δε θεωρεί πλέον τον εαυτό του ως τάξη αντιτιθέμενη στην αστική κοινωνία. Ενώ θα ήταν αδύνατο να γίνει οποιαδήποτε επανάσταση χωρίς την υποστήριξή των εργατών στη βιομηχανία, δεν μπορούμε πια να ξεχωρίσουμε το προλεταριάτο ως την ηγέτιδα τάξη για να ξεκινήσει και να ολοκληρώσει μια  επανάσταση, όπως κάποτε υπέθετε ο Μαρξ. Κι αυτό γιατί σε μεγάλο βαθμό έχει αφομοιωθεί οικονομικά μέσα στην αστική βιομηχανική τάξη, σε μια τέτοια έκταση που κανείς από εμάς, πριν από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, δε θα μπορούσε να έχει φανταστεί.

Εντωμεταξύ, η οικολογική καταστροφή αναδύθηκε ως ένα σημαντικό πρόβλημα, που απειλεί να καταστρέψει την ίδια τη βιόσφαιρα. Ως πολιτικό ζήτημα, η οικολογία υπερέβη τους ταξικούς διαχωρισμούς, όπως συνέβη με την καταπίεση των γυναικών και των έγχρωμων, όπως συνέβη και με την ανισορροπία μεταξύ των πόλεων και της υπαίθρου. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η ιδέα ότι η πάλη ανάμεσα στη μισθωτή εργασία (το προλεταριάτο που δουλεύει στα εργοστάσια) και το κεφάλαιο (την αστική τάξη στην οποία ανήκουν αυτά τα εργοστάσια) ήταν το κεντρικό ζήτημα της εποχής δεν έμοιαζε πλέον να περικλείει τα πάντα και το ζήτημα της προλεταριακής ηγεμονίας έπρεπε να εγκαταλειφθεί. Πίστευα και ακόμη πιστεύω ότι αυτά και άλλα διαταξικά ζητήματα πρέπει να τα ερευνούμε - αυτό ακριβώς ισχυρίστηκα στο Άκου Μαρξιστή - το οποίο κατηγορηματικά δεν σημαίνει ότι απορρίπτω και την ίδια την ταξική πάλη.


Σελ. 10-11
[Ο Μαρξ] πέραν των γραπτών της νεότητάς του, διακατεχόταν από μια πολύ περιορισμένη θεώρηση των περιβαλλοντικών ζητημάτων: ενδιαφερόταν μόνο για τη γονιμότητα του εδάφους και τον καθαρό αέρα για χάρη της καλύτερης σίτισης και της δημόσιας υγείας. Συμφωνούσα με αυτά τα ζητήματα. Αλλά ένιωθα επίσης ότι ο Μαρξ δεν προσέδιδε οποιαδήποτε ηθική ευθύνη στην ανθρωπότητα ως ορθολογικού διαχειριστή του φυσικού κόσμου, καθώς η εξέλιξη καθίστατο δυνητικά αυτοσυνείδητη και με ορθολογικούς σκοπούς.

[...] μπορεί να μοιάζει σκληρή, αλλά ήμουν υποχρεωμένος να καταδείξω ότι στο ζήτημα της λεηλασίας της βιόσφαιρας ο μαρξισμός συμφωνούσε με τον καπιταλισμό.

Ομολογουμένως ήμουν μονόπλευρος, επειδή το δοκίμιο ήταν εξαιρετικά πολεμικό. Πράγματι, αν έγραφα ξανά αυτό το δοκίμιο σήμερα, θα ασκούσα ξανά την ίδια κριτική αλλά θα την τοποθετούσα στο ιστορικό της πλαίσιο. Αν υπολογίσουμε τις ιστορικές περιστάσεις πριν από εκατόν πενήντα χρόνια, όταν έγραψε τα σημαντικότερα πολιτικά γραπτά του, θα έλεγα ότι είναι τουλάχιστον κατανοητό που ο Μαρξ δεν ήταν εμποτισμένος με μια οικολογική θεοόρηση.


Σελ. 16
Εξακολουθώ να πιστεύω ότι όταν λέω πως ο Μαρξ δεν ήταν οικολόγος, ούτε καν με την έννοια ενός πραγματικού επιστάτη της πρώτης φύσης, είμαι πολύ περισσότερο ακριβής από τις απόψεις των οικομαρξιστών, οι οποίοι, ακόμη και σήμερα, διαβάζουν όλα τα έργα του Μαρξ και προσπαθούν να απομονώσουν χωρία, εδώ και εκεί, για να τα συρράψουν ώστε να προσομοιάζουν με μια οικολογική θεώρηση. Αλλά αν προσπαθήσουμε να υπερβούμε εμφατικές τοποθετήσεις που οφείλονται στην πολεμική και να πάμε πέρα από τις πικρές ή ακόμη και αιματηρές διαμάχες γύρω από τις διαφορετικές ερμηνείες των ιδεών του Μαρξ, θα έλεγα ότι ο Μαρξ ήταν πολύ πιο ευέλικτος απ’ ό,τι η θεωρία που περιέγραψα στο «Ο Μαρξισμός ως Αστική Κοινωνιολογία». Θα έπρεπε να είχα παρουσιάσει την κριτική μου μέσα στο ιστορικό της πλαίσιο. Υπάρχουν πολλά να μάθουμε από τον Μαρξ και τον ίδιο δεν μπορούμε να τον απορρίψουμε ως αστό κοινωνιολόγο. Δυστυχώς, οι ιδέες του Μαρξ χρησιμοποιήθηκαν λανθασμένα όταν έπεσαν στα χέρια των μαρξιστών και θεωρήθηκε υπεύθυνος για απόψεις τις οποίες αναμφισβήτητα θα τροποποιούσε σημαντικά ή θα απέρριπτε αν ζούσε σήμερα.


Σελ. 22-23
Στην Οικολογία της Ελευθερίας θέλησα, επίσης, να δείξω ότι ακόμη κι αν οι τάξεις καταργούνταν, η καταπίεση θα μπορούν σε πολύ πιθανόν να συνεχιστεί με τη μορφή της ιεραρχικής κυριαρχίας. Αυτή η ιδέα προέκυψε στην προσπάθειά μου να κατανοήσω κοινωνίες όπως η «σοβιετική» Ρωσία, όπου οι τάξεις είχαν φαινομενικά καταργηθεί, η ιεραρχία όμως ακόμα διατηρούνταν. [...] Ο Ένγκελς είχε υπερασπιστεί ζωηρά την ιεραρχία, διακηρύσσοντας ρητά πως θα ήταν απαραίτητη για να λειτουργήσει ακόμη κι ένα μόνο εργοστάσιο.

Ένας δεύτερος λόγος που ασχολήθηκα με το ζήτημα της Μ ιεραρχίας ήταν η ανάδυση νέων διαταξικών ζητημάτων που δεν ' μπορούσαν να αποδοθούν με αυστηρούς όρους στην ταξική κυριαρχία και την οικονομική εκμετάλλευση. Τα οικολογικά προβλήματα, ενώξεκάθαρα παράγονται από την καπιταλιστική ανάπτυξη, υπήρχαν εδώ και πολύ καιρό και δεν μπορούν απλώς να αποδίδονται σε μια συγκεκριμένη ταξική κοινωνία. Η καταπίεση των γυναικών επίσης υπερβαίνει τα συγκεκριμένα ταξικά όρια.

[...] Με μια ευρύτερη έννοια προσπαθούσα να επεκτείνω το νόημα της ελευθερίας, την ευρύτητα που έπρεπε να αποκτήσει μια επανάσταση για να απελευθερώσει τελικά πλήρως τα άνθρώπινα όντα.


Σελ. 30-31
Όση συνεργασία και έγνοια και να έδειχνε μια προεγγράματη κοινότητα, τουλάχιστον μέσα στα δική της ομάδα συγγενών, και όσο «ελεύθερο χρόνο» και να είχε, θα πραγμάτωνε όντως την ανθρώπινη δυνατότητα για γνώση και δραστηριότητα στον κόσμο; Για τις περισσότερες φυλετικές κοινωνίες ήταν στην πραγματικότητα αρκετά αβέβαιο το πώς θα εξασφάλιζαν τα μέσα της επιβίωσης τους και η συνείδηση τους περιβαλλοταν από το μύθο και τη μαγεία. Τα «ιστορικά αρχεία» τους περιλάμβαναν κυρίως γενεαλογίες που απομνημονεύονταν από τους γηραιότερους, επίσης μύθους και ένα σύνολο μυστικιστικών αντιλήψεων, καθώς και σχήματα αιτίου και αιτιατού που συχνότατα ήταν λανθασμένα.

Ακόμα κι αν οι προεγγράματοι άνθρωποι είχαν πολύ ελεύθερο χρόνο, το οποίο είναι αμφίβολο, τι τον έκαναν; Βασισμένοι στο τι γνωρίζουμε σήμερα για τις ανθρώπινες δυνατότητες, ήταν αρκετά υπανάπτυκτοι. Όταν κάποιος κοιτάξει τις δυνατότητες που σήμερα γνωρίζουμε ότι έχουν τα ανθρώπινα όντα, η θαυμαστή ζωή που αποδιδόταν, ας πούμε, στους Βουσμάνους του San πολύ απείχε από το να είναι ελκυστική.


Σελ. 35-36
Δυστυχώς, η κριτική αυτής της συγκεκριμένης έννοιας της προόδου - ιδαίτερα της προόδου που γίνεται αντιληπτή κυρίως ως τεχνολογική ανάπτυξη - έχει γίνει εξωφρενικά μονόπλευρη και εχει οδηγήσει στο ακριβώς αντίθετό της: μια αποδοκιμασια της έννοιας της προόδου καθαυτής. Αντί να αντιταχτούν απλώς στην άποψη ότι η τεχνολογική καινοτομία είναι πάντοτε προοδευτική, είναι σύνηθες σήμερα για τους ανθρώπους στο οικολογικό κίνημα και τους lifestyle αναρχικούς να απορρίπτουν την ιδέα ότι η πρόοδος, οποιουδήποτε είδους, είναι είτε εφικτή είτε επιθυμητή, συμπεριλαμβανομένων της επινόησης εξαιρετικά χρήσιμων μηχανών. Έχει γίνει απαραίτητο, λοιπόν, να υπερασπιστούμε την τεχνολογική καινοτομία, τη χρήση των μηχανών και τη σημασία της επιστήμης, εναντίον αυτών που προβαίνουν σε αυτήν την καθολική απόρριψη.


Σελ. 36-37
Στην πραγματικότητα, ισχυρίζομαι ότι, αν η τεχνολογική ανάπτυξη δε διαθέτει ένα ηθικό κίνητρο και δεν είναι σχεδιασμένη να αντιμετωπίσει τόσο οικολογικά όσο και κοινωνικά προβλήματα, θα χρησιμοποιηθεί ακριβώς για να τα βαθύνει αυτά τα προβλήματα, ιδιαίτερα κάτω από ένα σύστημα καπιταλιστικών σχέσεων. Υποστηρίζω μια ισορροπημένη προσέγγιση για την τεχνική, όχι το μονοδιάστατο μύθο - τον τόσο πολύ διαδεδομένο στις δεκαετίες του ’30 και του ’40 - ότι η τεχνολογική ανάπτυξη καθαυτή εγγυάται βελτίωση της ανθρώπινης ζωής.


Σελ. 44-45
Δυστυχώς η γνώση για το πώς ελέγχονται οι φυσικές δυνάμεις παραμένει, προς το παρόν, στα χέρια της αστικής τάξης και των επιστηιιόνων-υπηρετών της, που τη χρησιμοποιούν για να εξυπηρετούν τα συμφέροντα του κεφαλαίου. Το καυτό ερώτημα που αντιμετωπίζουμε είναι το εξής: Πως θα μπορούσαν οι άνθρωποι να χρησιμοποιήσουν αυτή τη γνώση σε μια ελεύθερη, ορθολογική, οικολογική κοινωνία; Στην πραγματικότητα, σε μια ορθολογική κοινωνία πρέπει να ελέγξουμε τις δυνάμεις της φύσης, αν όχι για κάποιον άλλο λόγο, τουλάχιστον για να δημιουργήσουμε, να αποκαταστήσουμε και να συντηρήσουμε οικολογικές περιοχές για μη-ανθρώπινες μορφές ζωής. [...] Όσο ειρωνικό κι αν φαίνεται, σε μια ορθολογική κοινωνία θα έπρεπε να ασκήσουμε έλεγχο επί των φυσικών δυνάμεων ακριβώς με σκοπό να αποκαταστήσονμε την πρώτη φύση.

Οπότε, η εναντίωση σήμερα στη ρυθμιστική θέση ότι η ανθρωπότητα θα έπρεπε να ελέγξει τις φυσικές δυνάμεις δεν έχει νόημα. Ο έλεγχος ήδη υπάρχει - αλλά στην υπηρεσία του κέρδους και του κοινωνικού ελέγχου. Το ερώτημα που αντιμετωπίζουμε σήμερα δεν είναι «Πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τις γνώσεις μας για τις δυνάμεις της φύσης;» αλλά «Πώς θα χρησιμοποιήσουμε τις γνώσεις μας για τις δυνάμεις της φύσης;». Για να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα, χρειαζόμαστε μια ηθική που να μπορεί να αποτελέσει οδηγό για την εφαρμογή της γνώσης μας για την πρώτη φύση και μια ορθολογική κοινωνία που θα αποτρέψει τη ζημιά που ο καπιταλισμός προκαλεί σήμερα στο φυσικό κόσμο.


Σελ. 51
Βασικά, αποδέχομαι σαφέστατα το βασικό πρόταγμα του Μαρξ για τη δημιουργία ενός συνεκτικού σοσιαλισμού που ενσωματώνει την ιστορία, τη φιλοσοφία, την οικονομία και την πολιτική. [...] Αν και δεν αποδέχομαι τον ισχυρισμό του Μαρξ ότι ο σοσιαλισμός μπορεί να είναι «επιστήμη», βρίσκω το αίτημά του για ένα συνεκτικό σοσιαλισμό εξαιρετικά αναζωογονητικό. Το αίτημα του για συνοχή είναι τόσο ζωντανό σήμερα όσο έναν αιώνα πριν και ίσως πιο σημαντικό σήμερα λόγω της σύγχυσης που έχει προκληθεί από το μεταμοντερνισμό. Πιστεύω ότι θα έπρεπε να είναι μια κατευθυντήρια αρχή για όλους τους επαναστάτες στον 21ο αιώνα.


Σελ. 58-59
...πριν τη δεκαετία του '60, η λέξη πρωτοπορία χρησιμοποιούταν πολύ συχνά μέσα στο αναρχικό κίνημα και εμφανιζόταν τόσο στους τίτλους των αναρχικών περιοδικών όσο και γενικά μέσα στις συζητήσεις των αναρχικών. [...]

Τα τελευταία χρόνια ολοκλήρωσα μια προσεκτική μελέτη των επαναστάσεων των τριών τελευταίων αιώνων και αυτή η έρευνα με έπεισε εντελώς ότι οποιοδήποτε κίνημα για την κοινωνική αλλαγή θα πρέπει πάντοτε να βρίσκεται σε επαγρύπνηση για τον απολυταρχισμό που λανθάνει σε κάθε μορφή ηγεσίας. Με την απλή ανατροπή μιας πολιτικής δομής, όπως εδώ και καιρό έχουν δείξει οι αναρχικοί, δεν εξαφανίζονται και οι σπόροι μιας νέας τυραννίας. Είναι πάντοτε πιθανό ότι μέσα σε μια επανάσταση μπορεί να εμφανιστεί μια νέα οργάνωση που θα μπορούσε να εμποδίσει τις μάζες να ανασυγκροτήσουν μια ελευθεριακή κοινωνία από τα συντρίμμια της παλιάς. Ενώ, λοιπόν, συμφωνώ, για παράδειγμα, με τους μαρξιστές ότι μια πρωτοπορία είναι απαραίτητη, διαφωνώ ότι ένα ιδιαίτερα συγκεντρωτικό κόμμα μπορεί να αποτελέσει αυτήν την απαραίτητη πρωτοπορία.


Σελ. 59
Το ζήτημα είναι ότι οι πρωτοπορίες αναδύονται είτε κάποιου του αρέσει είτε όχι. Κάποιοι άνθρωποι πάντοτε θα έχουν μια πιο προωθημένη πολιτική κατανόηση απ’ ό,τι άλλοι. Δεν έχει νόημα να τρέφουμε αυταπάτες πως το παιχνίδι είναι ισότιμο - δεν είναι. Υπάρχουν πάντοτε κάποιοι άνθρωποι που έχουν περισσότερες εμπειρίες ή έχουν σκεφτεί τις ιδέες τους πιο ολοκληρωμένα ή έχουν βαθύτερες γνώσεις από άλλους. Αυτοί που γνωρίζουν λιγότερα στρέφονται πάντοτε προς αυτούς που γνωρίζουν περισσότερα. Το έχω δει αυτό να συμβαίνει κατ’ επανάληψη - σε απεργίες, σε οδομαχίες, σε συνδικαλιστικούς αγώνες, σε διαδηλώσεις πολιτικών δικαιωμάτων, σε καταλήψεις διαμαρτυρίας και σε άλλες δράσεις του πλήθους. Το κύριο πρόβλημα της πολιτικής οργάνωσης είναι το πώς θα θεσμοποιήσουμε τις σχέσεις μεταξύ αυτών που γνωρίζουν περισσότερα και αυτών που γνωρίζουν λιγότερα και πώς το κάνουμε με έναν τέτοιο τρόπο που και οι ηγέτες με τις πιο βαθιές γνώσεις - και ηγέτες υπάρχουν ακόμη και στα κινήματα του συνομοσπονδισμού! - δε θα καταντήσουν γραφειοκράτες ή εξουσιαστές.


Σελ. 63
Οι αναρχικοί θα πρέπει να μάθουν από τους σοβαρούς μαρξιστές, όπως και οι μαρξιστές από τους σοβαρούς αναρχικούς, ότι χρειαζόμαστε απελπισμένα να επιτύχουμε μια ορθολογική ισορροπία ανάμεσα στη θεωρητική διορατικότητα και το λαϊκό αυθορμητισμό, ανάμεσα στην οργάνωση και την παρόρμηση. Το καθένα από αυτά χωρίς το άλλο αποτελεί εγγύηση για την αποτυχία - ασχέτως του τι έχει πει ο καθένας στο παρελθόν.

Κανένα σχόλιο